Yerel Yönetimlerde Gençlik Politikalarının İncelenmesi ve Analizi: Ankara Örneği Momentum Gençlik Ağı Derneği

Dolayısıyla, söz konusu kurumun gençlik politikasını oluşturmak ve gençlerin ilçe düzeyindeki temsil ve katılımını sağlayacak mekanizmaların güçlendirilmesi, fakat en önemlisi gençleri ele alacak bir müdürlüğün faaliyete geçmesiyle kurumsal bir kimlik kazanması gerekmektedir. Bu amaçlar arasında gençleri hedef alan faaliyetler ‘kaliteli, sağlıklı, çağdaş ve modern yaşam standartlarına uygun bir kültür, turizm ve sosyal yaşam merkezi olmak’ amacı altında detaylandırılmıştır. Bu haliyle, Stratejik Planın gençlerin kişisel ve sosyal gelişimlerini ve güçlenmelerini desteklemeyi ve kolaylaştırmayı öngören bir yaklaşıma sahip olduğu ancak bu yaklaşımın ilçenin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyini yükseltmek genel hedefi ile ilişkilendirildiği söylenebilir. Gençlerin kişisel, eğitsel, sanatsal ve sosyal gelişimlerini desteklemek amacına yönelik mevcut Aile-Gençlik-Kültür Merkezilerinin sayısının artırılması ve kapasitesinin geliştirilmesi, sosyal ve kültürel tesislerin sayısının artırılması ve spor salonlarının sayısının artırılması geliştirilen en somut hedeflerdir. Diğer stratejik hedefler arasında yaşlılar, engelliler ve çocukların yanı sıra gençleri de kapsaması muhtemel mesleki eğitim, çevre bilinci sağlığı, hayvan hakları ve sağlığına dair okur-yazarlığı ve farkındalığı artıracak eğitim ve seminerler düzenlemek de yer almaktadır. Bu tür hedefler kapsamında gerçekleştirilecek faaliyet ve projeler kuşkusuz gençlerin gelişimine ve güçlendirilmesine katkı sağlayacaktır. Ancak bu faaliyetlerin gençlerin beklenti ve ihtiyaçları doğrultusunda değil her yaştan vatandaşı kapsayacak dikey kesen faaliyetler olarak planlandığı görülmektedir.

• 2021 yılında projenin ilerleyişiyle ilgili bir bilgi elde edilemese de 2022 yılında Keçiören Belediyesi öncülüğünde açılan Prof. Dr. Tunçalp Özgen Teknoloji Merkezi’nde[14] bu yönde çalışmaların olduğu görülmektedir.
• Belediyenin gençleri hedef aldığı faaliyet alanları daha çok eğitim, spor, kültür ve sanat faaliyetleri çerçevesinde ele alınmaktadır.
• Birleşmiş Milletler (BM), Avrupa Birliği (AB) yayımladıkları çeşitli strateji belgeleri ve raporda gençlerin toplumsal yaşama çok boyutlu olarak katılımının sağlanmasının demokratik bir toplumun güvencesini sağlayacak temel unsurlardan biri olarak ele almaktadır.

Dolayısıyla belediyelerin gençlere yönelik gerçekleştirdikleri faaliyet ve projelerin somut ve dönüştürücü etkisi kısıtlı olmaktadır. Keçiören’de Kent Konseyi Gençlik Meclisi mevcuttur ve bu yapılanmanın düzenli bir şekilde kongrelerini yaptığı tespit edilmiştir. Ancak, Keçiören Gençlik Meclisinin sosyal medya hesapları incelendiğinde genelde belediyede düzenlenen seminerler, paneller, gezi ve etkinliklerle ilgili paylaşımların yapıldığı görülmektedir. Gençlik Meclisinin belediyenin gençlikle ilgili politikalarına ne oranda etki ettiğiyle ilgili bir bilgi bulunmamaktadır. Yapılan medya analizi sonucunda gençler arasında Keçiören’deki etkinliklere katılımın yüksek olduğu ve ilçedeki gençlere olan yaklaşımdan genel bir memnuniyet olduğu söylenebilir. Belediyenin Stratejik Planı’ndaki memnuniyet anketlerinde de ilçedeki gençlik ve spor hizmetlerine dair memnuniyetin %86,33 oranında olması ve gençliğe yönelik faaliyetlerin en iyi 10 faaliyet alanı içerisinde beşinci sırada yer alması bu anlamda önemli bir göstergedir. Bilindiği üzere gençler söylemsel olarak toplumun sermayesi ve hatta toplumsal ve ekonomik kalkınmanın ana unsurlarından biri olarak ifade edilmektedir. Gençlerin yerel yönetimlere katılım ve karar mekanizmalarındaki rolü değerlendirildiğinde ne yazık ki söz konusu belediyelerin birçoğunun yeterli bir performans sergilemekten uzak olduğu tespit edilmiştir. Bu sorunun çözümü belediyelerin kurumsal yapısının ve kültürünün genç odaklı bir perspektifle yeniden ele alınmasını gerektirmektedir. Bu hususta, gençlerin yerel yönetimlere katılımını sağlayacak mekanizmaların geliştirilmesi, var olan gençlik meclislerinin temsil özelliklerinin artırılması, gençlik odaklı sivil toplum örgütleri ve üniversiteler ile yapılacak çeşitli iş birlikleri bu durumu kısa süre içerisinde olumlu bir hale getirecektir. Yine benzer doğrultuda söz konusu belediyelerin karar organlarına gençlik kotasının getirilmesi ve gençlikle alakalı birimlerdeki belediye çalışanlarının yaş aralığının belirlenen süre zarfında kademeli olarak gençleştirilmesi gençlerin yerel yönetimlerdeki temsil ve katılımını kısa ve orta vadede artıracaktır. Tüm bunlardan hareketle, yaşadığımız toplumsal dönüşümün dönüştürücü gücünü şüphesiz gençler oluşturmaktadır.

Öyle ki gençler yerel yönetimlerce hala bir özne olarak görülmekten uzak olmakla birlikte gençlerin ihtiyaç ve beklentileri kendi özgünlüğü içerisinde değerlendirilmemektedir. Söz konusu belediyelerin stratejik belge ve faaliyet raporları, performans gösterge raporları ve gençleri hedef alan etkinlikleri incelendiğinde gençlerin ve gençlere dair meselelerin yoğunluklu olarak eğitim, spor, kültür ve sanat faaliyetlerinin yaygınlaştırılması ile çözüleceği beklentisini göstermektedir. Belediyelerin çizilen bu dar ve alışılmış çerçeve dışında kalan ve aslında ‘gençlik meselesinin’ özünü işaret eden genç emeği, genç istihdamı, genç yoksulluğu, barınma, sağlık, güvenlik gibi meselelerde somut politikalar üretmek konusunda eksik kaldıkları görülmektedir. Gençler ekseriyetle öğrenci kimliği içerisinde değerlendirilmekte olup, gençlere yönelik faaliyetler genelde bu çerçevenin içerisinde kalmaktadır. Öğrenci olarak ele alınan gençlerin barınma, güvenlik, sağlık gibi ihtiyaçları ise ya kısmi olarak ya da oldukça kısıtlı tekil projeler etrafında ele alınmaktadır. Bu anlamda Türkiye’de gençlerin karşı karşıya kaldıkları sosyo-ekonomik açmazlar ve gençlerin gelecek kaygısı, genç emeğin güvencesizliği, gençlerin esnek çalışma koşullarına mahkûm edilmesi ve benzeri yakıcı meselelere dair planlı ve sürdürülebilir bir politika ve/ya faaliyet alanına rastlanmamıştır. Dahası, incelenen çoğu belediye gençleri dezavantajlı ve kırılgan grup olarak tanımlamamış bu anlamda incelenen hemen hemen tüm belediyelerin altını çizdiği katılımcılık, fırsat eşitliği, her türlü ayrımcılıkla mücadele gibi prensiplerin gençleri ne ölçüde kapsadığı netlik kazanmamıştır. Söz konusu belediyelerin ilgili belgelerinde ve yapmış oldukları faaliyetlerde özellikle pandemi sonrası daha da artan genç işsizliği veya ne eğitimde ne istihdamda yer alan gençlere yönelik kısa, uzun ve orta vadede hazırlanan herhangi bir eylem planına veya stratejik hedefe rastlanmamıştır.

Keçiören Belediyesi tarafından gerçekleştirilen GZFT analizinde de “İlçe sınırları içerisinde yükseköğretim kurumlarının bulunması ve liselerin Bağlum’a toplanacak olması” şeklinde fırsat olarak belirtilen bu durumla ilgili ne kapsamda politikaların üretileceğiyle ilgili stratejik planda bir çerçeve çizilmemiştir. Ankara’nın banliyölerinden biri olan Mamak ilçesinin eğitim ve sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyinin düşük olması, altyapı sorunlarında halen birtakım aksaklıkların devam etmesi ve güvenlik sorunlarının bulunması semtin özellikle gençler için kültürel, sosyal ve ekonomik çekiciliğini kısıtlamaktadır. Bu bağlamda, Mamak Belediyesi gençlerin potansiyellerini artırmak, potansiyellerinin farkına varmalarını sağlamak ve kamusal hayata aktif katılımlarını teşvik etmek yaklaşımıyla hareket etmektedir. Gençlerin kişisel ve sosyal gelişimlerini desteklemek, toplumsal konulara duyarlılıklarını artırmak, eğitim destekleri sunmak ve yerel yönetimlere katılımlarını teşvik etmek açısından oldukça faal çalışan bir belediyedir. Mamak Belediyesinin ulusal ve yerel düzeyde düzenlenen festivaller ve proje yarışmalarında da görünürlüğü ve katılımcılığı yüksektir. Mamak Belediye Başkanı Murat Köse ‘Gençlik ve Yerel Yönetimler Temalı Proje Yarışmasında’ ‘Kültür, Sanat, Yayıncılık, Eğitim ve Spor Faaliyetleri’ dalında Cumhurbaşkanlığı tarafından verilen ödülü almıştır. Günümüzde Çankaya, Başkent Ankara’nın en önemli siyasal, kamusal ve sosyo-ekonomik, kültürel kuruluşlarını barındırmakla beraber büyükelçiliklere de ev sahipliği yapmaktadır. Çankaya sınırları içerisinde 6 devlet, 6 vakıf üniverparibahis bulunmakta ve ilçede 100 bini aşkın üniversite öğrencisi olduğu düşünülmektedir.

Çankaya Belediyesinin sosyal belediyecilik şiarı ve katılımcılık ilkesi ile hareket ettiği varsayıldığında yapılan stratejik belge analizinde gençlerin siyasi bir özne ve/ya dezavantajlı bir grup olarak ele alınıp karar mekanizmalarına katılımının sağlanması, barınma, yurt meselesi, genç işsizliği vb. İncelenen stratejik dokümanlarda cinsiyet eşitsizliği ve ayrımcılık ile mücadele etmek başlığı altında engelli ve yaşlı bireylerin toplumsal ve ekonomik yaşama katılımlarını artırmak, çocuklara yönelik belediye hizmetlerini yaygınlaştırmak ve kadına yönelik şiddet ve ayrımcılığın ortadan kaldırılmasına yönelik hedefler belirtilmiştir. Ancak aynı hedef çerçevesinde sıralanan eylemler gençlerin toplumsal, siyasi ve/ya kent hayatında karşı karşıya kaldıkları sosyo-ekonomik zorlukları kapsamamaktadır. Diğer bir deyişle, söz konusu amaçlar gençler ve gençlerin yerel yönetimlere katılımı açısından incelendiğinde bu amaçların ve altında ifade edilen hedeflerin gençlerin yerel yönetimlere katılımı ve gençlik meselesi eksenindeki sorunlarla doğrudan bir bağlantısı olmadığı görülmektedir. Belediyenin gençleri hedef aldığı faaliyet alanları daha çok eğitim, spor, kültür ve sanat faaliyetleri çerçevesinde ele alınmaktadır. Maddesi’ne göre oluşturulmuş olan ihtisas komisyonları gençlik perspektifinden incelendiğinde ilçede “Kadın Erkek Fırsat Eşitliği ile Gençlik ve Spor Komisyonlarının” kurulduğu anlaşılmaktadır. Ancak söz konusu komisyonun hangi meclis üyelerinden oluştuğu, gündemi, aldığı kararlar ile ilgili herhangi bir bilgiye Yenimahalle Belediyesinin herhangi bir platformunda rastlanmamıştır. Yapılan araştırmada gençlik odaklı meselelerin genelde gençlik ve spor başlığı altında ele alındığını göstermektedir.

İlgili hedefin performans göstergeleri; i) merkezlerden yararlanan öğrenci sayısı; ii) Cumhuriyet Akademisi’nden yararlanan çocuk sayısı; iii) yaz okulları kapsamında açılan branş sayısı; iv) kırtasiye malzemesi verilen çocuk sayısı olarak belirlenmiştir. Performans göstergelerinin; kullanıcı memnuniyet oranı, elde edilen başarılar gibi niteliği ölçen veriler yerine sürekli katılım sayısının artması gibi nicel göstergelerin tercih edilmesi hedefin başarısının objektif değerlendirilmesinin önünde engelleyici bir faktör olmuştur. Mamak Belediyesinin demokratik katılımcılığın artırılması amacına uygun olarak attığı önemli bir adım Gençlik Meclisi’nin kurulmasıdır. Gençlik Meclisi ile gençlerin kent yönetiminde karar alma mekanizmalarına katılımlarının, siyasi temsil yeteneklerinin geliştirilmesinin ve demokratik değerleri erken yaşlardan itibaren öğrenmelerinin desteklenmesi hedeflenmektedir. Bu sayede ilçenin paydaşlarından biri olan gençlerin problemlerini, ihtiyaç ve taleplerini ve çözüm önerilerini yerel yöneticilere aktarması ve yerel faaliyetlerin planlanması sürecine gençlik bakış açısının dahil edilmesini mümkün olacaktır. Gençlik Meclisi gençlerin sosyal sorumluluk duygularını geliştirmek, siyasi katılımlarını teşvik etmek ve yerel yönetim seviyesinde temsiliyet imkânı tanımak açısından olumlu bir adımdır. Genç Meclisi aylık toplantılarla gündeme dair konuları ele alması ve alınan kararların Mamak Belediye Meclisine de önerge olarak sunulması hedeflenmiştir. Gençlik Meclisi eğitim, kültür, yardımlaşma, barış gibi çeşitli komisyonlar bünyesinde faaliyet göstermektedir.[28] Mamak Belediyesinin sosyal medya hesabında Gençlik Meclisi üyelerinin görüşlerinin komisyon ve meclis kararına dönüştürülerek Belediye Meclisine tavsiye olarak sunulduğu bilgisi paylaşılmaktadır. Ancak tavsiye kararlarının içeriği ve Belediye Meclisinde alınan kararlardaki etkisi hakkında bir bilgi edinilememiştir. Bu kapsamda özellikle bir numaralı faaliyet alanında belirtilen farklı genç gruplarının ihtiyaçları ve karar alma ve uygulama süreçlerine katılımı ile ilgili vurgular Keçiören Belediyesinin gençleri siyasi bir özne olarak ele alması bakımından oldukça önemlidir.

Bu noktada, yerel yönetimler kentlerde oluşan ekonomik, sosyal, kültürel, siyasi problemlerin çözümünde anahtar konuma sahip olmaları sebebiyle gençlerle ilgili politika ve uygulamaların odağı ve temel paydaşı olma konumunda yer almaktadır. Türkiye’de 2003 yılında yürürlüğe giren 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile kamu mali yönetiminde köklü ve önemli değişiklikler yapılarak yerel düzeyde stratejik planlama anlayışı getirilmiştir ve yerel idarelerin stratejik planlarını hazırlamaları bir yükümlülük olarak tanımlanmıştır. Mamak Belediyesinin gençlere yönelik yaklaşım ve faaliyetlerindeki bir diğer önemli eksiklik gençlerin istihdamını artırmayı ve işgücü piyasasına girmelerini kolaylaştıracak tedbirlerin alınmamasıdır. Ayrıca Gençlik Merkezlerinde sunulan hizmet ve faaliyetlerin etkisi sadece katılımcı ve kursiyer sayısı üzerinden değerlendirilmektedir. Bu hizmet ve faaliyetler, örneğin gençlerin eğitim ve işgücüne katılımında niceliksel ve niteliksel bir dönüşümün etkisinin takip edilmesi ve yeni faaliyetlerin tasarlanmasında yol gösterici olacaktır. Çankaya Belediyesi sınırları içerisinde gençlerin çeşitli faaliyetlerde bulunabileceği toplamda 27 Çankaya Evi bulunmaktadır. Belediye tarafından çeşitli eğitim, spor, kültür ve sanat faaliyetlerinin gerçekleştirildiği Çankaya Evleri’nde ayrıca öğrencilere yönelik çeşitli proje ve çalışmaların yapıldığı görülmektedir. Özellikle “Kampüs Mahallede” projesiyle yaş arası gençlerin eğitim, kültür, sanat ve sportif faaliyet ihtiyaçlarına cevap vermeyi hedefleyen Çankaya Belediyesi proje dahilindeki etkinliklerini 100. Yıl, Cebeci, Maltepe, Beysukent, Sokullu, Esat Çankaya Evlerinde ve Zülfü Livaneli Kültür Merkezi’nde gerçekleştirmektedir. Öte yandan, Çankaya Belediyesi 2022 itibariyle Maltepe’de yer alan ve 1000 kişi kapasiteli 24 saat açık kütüphanesi bulunan ve bilim, kültür, sanat, edebiyat, yabancı dil, spor, teknoloji, iletişim, üretim, istihdam gibi çok çeşitli alanlarda gençlere hizmet vermesi planlanan 19 Mayıs Gençlik Merkezi’nin inşaat sürecini tamamlamak üzeredir. Bunların yanı sıra belirtilen stratejik belgelerde yoksullukla mücadele, dezavantajlı kesimlerin sosyal, siyasi, ekonomik ve kültürel yaşama aktif katılımı, bireyler arasında fırsat eşitliğinin sağlanmasına dair tedbirlerin altı çizilirken, gençlerin dezavantajlı kesimler içinde ifade edilip edilmediğine yönelik bir açıklama yer almamaktadır.

Belediyenin personel dağılımı yaş kırılımı ile incelendiğinde yaş arası personel sayısı 660 kişilik toplam personel sayısı içinde sadece 19’dur. Orantısal olarak hesaplandığında genç kategorisine dahil olan personel toplam belediye kadrosunun yüzde 3’ünden bile azına tekabül etmektedir. 4293 metrekarelik inşaat alanına sahip bu merkezde spor salonları, voleybol ve basketbol sahaları, kütüphane, tiyatro, sinema ve konferans merkezi olacaktır. 1950’li yıllarda Altındağ ilçesine bağlı bir mahalle olan Keçiören, 1966 yılında Ankara Belediyesinin sınırları içerisinde bir semt haline getirilmiştir. Keçiören ilçesinin sınırları ise 1983 yılındaki belediye yapılanmalarında yapılacak değişiklikleri kapsayan yasayla Ankara metropol il merkezi haline getirilip büyükşehir belediyesi olarak yapılandırılırken çizilmiştir. Bu yasa dahilinde kurulan Keçiören İlçe Belediyesinin resmi süreci 1984 yılındaki yerel yönetim seçimlerinde tamamlanmıştır. Mamak ilçesinde halihazırda hizmet veren üç adet Gençlik Merkezi ve inşaatı devam eden iki adet Gençlik Merkezi bulunmaktadır. Farklı mahallelerde hizmet veren Altınevler Gençlik Merkezi, Durali Alıç Gençlik Merkezi ve Şafaktepe Gençlik Merkezi tüm ilçe sakinlerine atölye imkanları, oyun alanları, seminer salonları, sahne, derslik ve kütüphane imkanları sunmaktadır. Bu merkezlere ek olarak atölye çalışmalarının uygulandığı, bilgisayar erişiminin sağlandığı ve ders çalışmak için fiziksel imkanların sunulduğu iki adet Bilim ve Sanat Merkezi, dört adet Kültür Merkezi, sekiz adet kütüphane ve on adet Aile Merkezi kapsamında da gençlere yönelik hizmetler ve imkanlar sunulmaktadır. Belediyenin personel dağılımı yaş aralıklarına göre incelendiğinde yaş arası personel sayısının 76 olduğu görülmektedir. Toplam personel sayısı olan 1055 kişinin %7’lik kısmını genç personel oluşturmakla birlikte, belediye kadroları ağırlıklı olarak orta yaş ve üstü kişilerden oluşmaktadır.